Diepvriescoöperatie Zijderveld

Eén van de laatste diepvriescoöperaties van Nederland stopt ermee

Een centraal in het dorp gelegen gebouw met een grote gedeelde diepvries lijkt vandaag de dag misschien niet zo heel relevant omdat de meeste mensen gewoon zelf een diepvries in huis hebben. Dat klopt inderdaad en ik vermoed ook niet dat er veel nieuwe diepvriescoöperaties in de toekomst zullen ontstaan maar toch vind ik de diepvriescoöperatie een mooi voorbeeld om aan te tonen dat er veel meer mogelijk is met het coöperatieve model dan wonen, landbouw, vrijplaatsen en het opwekken van energie. De diepvriescoöperatie laat zien dat een voorziening waarvan we gewend zijn om die individueel te bezitten ook gedeeld kan worden. Ik hoop dat het verhaal van diepvriescoöperatie Zijderveld mensen op ideeën brengt en aanzet tot nieuwe coöperatieve initiatieven. Als je een diepvries kunt delen met mensen in de buurt of het dorp dan kun je ook gereedschap delen, of vervoersmiddelen, of wintersportartikelen, of wasmachines en ga zo maar door. De mogelijkheden zijn eindeloos en iedereen weet dat we allemaal spullen bezitten die maar heel zelden gebruikt worden en dus makkelijk gedeeld zouden kunnen worden.

Het ontstaan van de diepvriescoöperatie
In de jaren ’60 en ’70 van de vorige eeuw, toen veel mensen nog geen eigen diepvries in huis hadden, werden er vooral in gemeenschappen op het platteland waar veel boeren woonden diepvriescoöperaties opgericht. Die coöperaties ontstonden meestal op initiatief van koeltechnische bedrijven die langs de dorpen gingen om te kijken of ze daar de apparatuur voor een gedeelde diepvries konden leveren. Handel voor die bedrijven en een uitkomst voor de bewoners van zo’n dorp omdat het hen in staat stelde om vlees na de slacht en de groenten uit hun moestuin in te vriezen.
In 1963 werd de notariële akte getekend voor gedeelde diepvriezen in Zijderveld, Nieuwland en Schoonrewoerd. Een gedeelde akte voor drie diepvriezen in drie vlak bij elkaar gelegen dorpen, want dat scheelde in de kosten.
Begin april 2022 ontving diepvriescoöperatie Zijderveld een brief van de energieleverancier waarin stond dat de maandelijkse kosten in mei dat jaar zouden stijgen van €350 naar €600 per maand en in september naar €1350. Een stijging van €1000 in nog geen half jaar tijd!
Meteen na ontvangst van die brief heeft het bestuur alarm geslagen en de leden van de coöperatie bij elkaar geroepen. Om de diepvriescoöperatie voort te zetten moest de bijdrage van de leden fors omhoog en al snel bleek dat meer dan de helft van de leden die stijging niet zag zitten. Omdat minder leden nog hogere kosten voor degenen die wel wilden doorgaan betekende werd uiteindelijk unaniem besloten om de coöperatie per 1 januari 2023 op te heffen.

De coöperatie had geen winstoogmerk en wilde zelfs geen winst maken in verband met de belastingafdracht dus de prijzen werden altijd zo laag mogelijk gehouden.

De diepvries
Even voor de beeldvorming. De diepvriescoöperatie in Zijderveld was een klein huisje met een dikke deur en een voorportaal om de kou binnen te houden. Alle leden van de coöperatie hadden een sleutel en dus 24 uur, 7 dagen per week toegang tot de vriezer. In het gebouw waren iets meer dan 100 kluizen die allemaal een eigen slot hadden en dus alleen toegankelijk waren voor de huurder van die kluis. Er waren kluizen van 100 liter, 200 liter en de grootste kluizen varieerden tussen de 250 en 285 liter.
Op het moment waarop wij Dick spraken, dus net voor het opheffen van de coöperatie waren er nog 80 kluizen verhuurd. Het verhuur van de kluizen is door de jaren heen redelijk stabiel gebleven. Soms wat meer maar eigenlijk nooit minder dan die 80 verhuurde kluizen. Natuurlijk gingen er wel eens mensen weg die een eigen vriezer hadden aangeschaft maar omdat andere diepvriescoöperaties in omliggende dorpen eerder ophielden te bestaan kwamen er regelmatig mensen uit de regio bij, waardoor het aantal verhuurde kluizen ongeveer gelijk bleef. Probleem met zo’n grote diepvries is dat de energiekosten, ongeacht het aantal verhuurde kluizen, altijd hetzelfde zijn. Dus even hoge energiekosten bij de verhuur van 80 kluizen als bij de verhuur van 100 kluizen en dus groeien de kosten per kluis als het aantal leden afneemt.
Naast de energiekosten waren er weinig andere kosten. Een klein bedrag voor administratie, belasting en verzekering, maar verder niks. De coöperatie had geen winstoogmerk en wilde zelfs geen winst maken in verband met de belastingafdracht dus de prijzen werden altijd zo laag mogelijk gehouden.
Een paar jaar voor de energieprijsstijging is er gekeken naar de optie om een deel van de benodigde energie zelf op te wekken door middel van zonnepanelen. Dat was helaas zo goed als onmogelijk omdat het dak van de vriezer qua richting niet gunstig stond ten opzichte van de zon en er een hoger huis naast de vriezer stond dat veel zonlicht weg nam.

Een verlies voor het dorp en de regio
Dick den Hartog is geboren en getogen in Zijderveld en voorzitter van de coöperatieve diepvries sinds 1997. De eerste voorzitter had het 35 jaar volgehouden en Dick zat als 2e voorzitter net aan de 25 jaar. De opheffing van de coöperatie gaat hem aan het hart. Het bestuur, de beheerder en Dick zelf hebben er alles aan gedaan om te kijken of er mogelijkheden waren om het hoofd boven water te houden maar konden niet anders dan concluderen dat de de financiële lasten te hoog werden om door te gaan.
Een gedeelde diepvries lijkt vrij onbelangrijk maar voor diepvriescoöperatie Zijderveld was het een moeilijke beslissing om het collectieve project op te heffen. Zijderveld is klein en er is al jaren geen winkel, restaurant of café meer in het dorp. Het enige overgeblevene was de gedeelde diepvries. Een praktische voorziening maar desondanks een project dat zorgde voor sociale contacten, ontmoeting en gedeelde verantwoordelijkheid. Niet alleen in het dorp maar ook in de regio want het moet zeker vermeld worden dat in de laatste jaren ook mensen van buiten het dorp gebruik maakten van de diepvries. Die mensen konden niet zoals Dick even naar de vriezer lopen om een zak diepvriesfrietjes of een pizza uit de vriezer te halen maar voor boeren of tuinders in de regio was een grote vriezer nog steeds erg waardevol.

Beheerder
Diepvriescoöperatie Zijderveld was geen rijke club. De begroting en huurprijzen waren afgesteld op de jaarlijkse kosten en een stukje reservering voor onderhoud. Zo stond er altijd een bedrag van zo’n €5000 als voorziening op de rekening voor het geval er iets mis ging met bijvoorbeeld de motor van de vriezer. Bij zo’n calamiteit moest er à la minute gehandeld worden want anders ontdooide alles wat in de vriezer lag.
Naast de vijf mensen in het bestuur en een kascommissie was er ook een beheerder bij de diepvriescoöperatie. Een belangrijke functie want de beheerder moest elke dag langs om te kijken of alles nog functioneerde en er geen problemen waren. Geen ingewikkelde klus maar wel belangrijk want per ongeluk drie dagen zonder stroom of een kapotte ventilator kon grote gevolgen hebben.

Onder andere werd vastgelegd in de statuten dat de opbrengst bij opheffing niet verdeeld zou worden onder de leden van de coöperatie maar ten goede zou komen aan het verenigingsleven van Zijderveld.

Coöperatie
Diepvriescoöperatie Zijderveld was officieel geregistreerd als coöperatie, dus niet als vereniging zoals bijvoorbeeld veel wooncoöperaties. Die rechtsvorm werd gekozen bij oprichting en destijds officieel geregistreerd samen met de diepvriescoöperaties van Nieuwland en Schoonrewoerd. Ergens rond 2000 werd die gedeelde notariële akte ongeldig verklaard en moesten alle drie de diepvriescoöperaties zich van de Rabobank afzonderlijk registreren bij de Kamer van Koophandel. Op dat moment wilden Dick en de andere leden de coöperatie omzetten naar een vereniging omdat de coöperatie onder het kleinbedrijf valt en dus moet afrekenen met de Belastingdienst terwijl verenigingen of stichtingen dat niet hoeven omdat die der definitie non-profit zijn. Het omzetten naar een vereniging was echter niet zo eenvoudig als gehoopt en betekende dat voor de opheffing van de coöperatie met de Belastingdienst afgerekend diende te worden en dat zou zo’n €10.000 kosten. Een bedrag dat de coöperatie niet had en ook niet wilde uitgeven aan louter de omzetting van een rechtsvorm. Zijderveld bleef daarom gewoon een coöperatie, maar wel met nieuwe voorwaarden. Onder andere werd vastgelegd in de statuten dat de opbrengst bij opheffing niet verdeeld zou worden onder de leden van de coöperatie maar ten goede zou komen aan het verenigingsleven van Zijderveld.

Aandacht
Tijdens het bestaan van de diepvriescoöperatie is er weinig promotie voor de diepvries gedaan omdat het grootste deel van de kluizen meestal wel verhuurd was. Ze stonden een aantal keer op de jaarmarkt in het dorp met ijsjes en eens in de 5 jaar werd er tijdens de verlichtingsweek een grote sneeuwpop voor de diepvries neergezet. Heel af en toe verscheen er wel eens een kort artikel in een regionaal krantje maar verder was er tot de aankondiging van de opheffing weinig publiciteit rondom de diepvriescoöperatie. Vanaf het moment dat Dick een kort bericht over de opheffing van de diepvriescoöperatie op Facebook postte kwam daar onverwachts verandering in en stonden de journalisten in de rij voor een interview. Diezelfde dag werd Dick al gebeld door RTV Utrecht en werd het interview uitgezonden op radio en TV. Een dag later belde Radio1, het NOS journaal, het jeugdjournaal, RTL Nieuws en Hart van Nederland voor een interview.
Dick was natuurlijk verbaasd maar ook trots op alle aandacht die de diepvriescoöperatie kreeg want opeens stond het kleine Zijderveld in de spotlights.
Hij besefte opeens - nog meer dan tijdens het bestaan van de diepvries - dat het echt een unieke voorziening was.
Zijderveld was één van de laatste gedeelde diepvriezen in Nederland. De diepvriescoöperatie van Schoonrewoerd bestond (op het moment van ons bezoek, eind 2022) al lang niet meer en in Nieuwland ging een maandje later, in februari 2023 de stekker eruit. Volgens Dick waren er daarna nog maar twee diepvriescoöperaties over in Nederland namelijk die in Schelluinen en Goudriaan.