Collectiviteit vs Solidariteit
Het is belangrijk om bewust te zijn van het feit dat collectiviteit niet meteen gelijk staat aan solidariteit. Hoewel het een veelgebruikte term en een groot modewoord is, is solidariteit een omstreden concept. Het lijkt soms nog steeds onduidelijk wat onder solidariteit valt, ook al is het van groot politiek belang.
In dit artikel verkennen we dit onderwerp, schetsen we een korte geschiedenis van 'solidariteit' en gebruiken we Amsterdam Alternative als een voorbeeld om de vraag beter te beantwoorden: wat bedoelen we eigenlijk als we het hebben over solidair zijn met elkaar?
Wat is het verschil tussen collectiviteit en solidariteit?
Als we het over collectieven hebben, krijgen we vrijwel meteen een bepaald idee van solidariteit. Om bijvoorbeeld collectieve actie te voeren, zoals stakingen of protesten, voelt het vanzelfsprekend dat individuen gedeelde doelstellingen hebben die ze nastreven — waarbij elk groepslid het belang en de onderlinge afhankelijkheid begrijpt die iedereen ten opzicht van elkaar heeft. Maar solidariteit is niet beperkt tot dezelfde grenzen die een gesloten gemeenschap kan hebben. Het kan werken via affiniteit, een bondgenootschap. Het kan de grenzen van identiteit of geloof overstijgen.
Er wordt gezegd dat solidariteit verder gaat dan collectieve associatie, met een sterkere band en betekenisvolle verbinding. Hoewel een collectief groepslidmaatschap benadrukt, is solidariteit de factor die een gevoel van eenheid, gedeelde verantwoordelijkheid en empathie met zich meebrengt. Bovendien kan een collectief ook worden gevormd om redenen als plezier en gedeelde interesse, zonder noodzakelijkerwijs een doel of missie te delen, terwijl bij solidariteit groepen vaak sociale, economische of politieke onderwerpen aanpakken om hun gemeenschappelijk doel te bereiken. Over het algemeen gaan collectiviteit en solidariteit vaak samen en kan de mate van verbondenheid tussen mensen variëren afhankelijk van specifieke omstandigheden, maar beide aspecten zijn belangrijk voor sociale cohesie en menselijke interactie.
In een tijdperk van laatkapitalisme zoals nu, voelt dit idee van solidariteit die functioneert op basis van empathie in plaats van een quid pro quo overeenkomst vrij radicaal, omdat alles verder gebaseerd is op (monetaire) uitwisseling. Velen denken bij solidariteit aan linkse politiek, aan hoe het lijkt te functioneren als een kracht van verzet tegen dominante bestuurs- en samenlevingsstructuren. Het is ook een horizontale en niet-hiërarchische benadering, omdat we anders kunnen spreken van een soort liefdadigheidswerk. Dat wil niet zeggen dat het niet transactioneel of wederkerig kan zijn; het is een soort onderhandeling met een samenspel van gelijkenis en verschil, waarbij individuen rekening houden met hun eigen behoeften en beperkingen.
Geschiedenis van solidariteit
Het begrip solidariteit omschrijven is niet eenvoudig. Hoewel sommigen het misschien universeel vinden, is het ontzettend breed en verschillen de inzichten tussen groepen en individuen wereldwijd. Sommigen denken misschien ook aan Émile Durkheim, een Franse socioloog die zijn eigen theorieën over het concept ontwikkelde. Durkheim zag een morele ontwrichting in Europa rond het begin van de twintigste eeuw, die hij wijtte aan het kapitalisme. Hij vond het een abnormale fase van de Europese samenleving en zag solidariteit als enige oplossing. Hij deelde het op in "mechanische solidariteit" gebaseerd op gelijkenissen en gemeenschappeljke affiniteiten, en "organische solidariteit" gebaseerd op complementaire verschillen, namelijk: "jij kunt wat ik niet kan en ik kan wat jij niet kunt — en zou het ons dus ten goede kunnen komen om in gemeenschap te zijn."
Anarchistisch filosoof Peter Kropotkin, die in 1902 Mutual Aid: A Factor of Evolution schreef, vond dat solidariteit en samenwerking instinctief aanwezig waren in mensen en vele andere soorten. Net zoals Durkheim kapitalistische tendensen als onnatuurlijk beschouwde, dacht Kropotkin ook dat solidariteit gebaseerd op wederzijdse hulp veel rechtvaardiger en harmonieuzer was dan deze onderdrukkende kracht die volgens hem groepen en werkers uitbuitte. Door zijn anarchistische overtuigingen vond hij ook dat een samenleving gebouwd op samenwerking en solidariteit zou leiden tot een niet-hiërarchische, staatloze en rechtvaardigere vorm van bestuur. Zowel Kropotkin en Durkheim gaven alternatieve ideeën die de sociale en politieke theorieën van hun tijd uitdaagden en gesprekken over sociale organisatie blijven beïnvloeden.
Solidariteit in deze tijd: Amsterdam Alternative
Hoewel minderheidsgroepen tegenwoordig elkaar over het algemeen sneller steunen vanwege levenservaringen met discriminatie en andere raakvlakken, zou het niet moeilijk moeten zijn om te begrijpen dat bevrijding voor sommigen zal leiden tot bevrijding van iedereen. Kortom, we zijn pas vrij als iedereen vrij is.
Een interessant geval is dat van Amsterdam Alternative (AA), een krant en cultureel centrum met als belangrijkste missie, in essentie, het creëren van een netwerk van solidariteit dat er altijd naar streeft om groter en bekender te worden, en probeert zijn kranten wijd te verspreiden om diegenen te bereiken die willen vechten voor wat nodig is voor een wenselijke toekomst "voor de velen, niet voor de weinigen". AA begon in 2015 als een collectief dat bestond uit verschillende collectieven. Nu omvat het ook individuen die — hoewel ze misschien niet dezelfde perspectieven of achtergrond delen — "de minder mainstream" en doorgaans ongehoorde delen van Amsterdam vertgenwoordigen. AA biedt een uitlaatklep voor de stemmen die de Nederlandse hoofdstad open, liberaal, rijk, vrij, groen, divers en creatief maken. Nogmaals, de dingen die gunstig zijn voor de meerderheid, en niet alleen voor diegenen die het zich kunnen veroorloven.
Krachtige en doeltreffende journalistiek zou van nature solidair moeten zijn, nu al bezig met het versterken van de stemmen van diegenen die het meest moeten worden gehoord, die lange tijd naar de achtergrond zijn geduwd.
De vrijwilligersbasis bij Amsterdam Alternative is een ander heel belangrijk onderdeel van haar functioneren "in solidariteit". De afschaffing van het salarissysteem houdt in dat alle leden van de krant hun missie belangrijk genoeg vinden om er hun tijd aan te besteden, en dat ze zorg en motivatie voelen voor hun taken.
Niet alleen dat, maar krachtige en doeltreffende journalistiek zou van nature solidair moeten zijn, nu al bezig met het versterken van de stemmen van diegenen die het meest moeten worden gehoord, die lange tijd naar de achtergrond zijn geduwd.
Solidariteit op zich is al bevredigend omdat het ons in staat stelt om te geloven dat we het leven van anderen kunnen verbeteren. Is dat niet de poort naar pure vreugde en groei, om het gevoel te hebben dat je iets goeds hebt gedaan in het leven van anderen? We mogen daarbij uiteraard het geweld niet negeren dat gepaard kan gaan met collectieve actie wanneer we streven naar effectieve verandering. Spreken over solidariteit als geboren uit genegenheid en nabijheid kan een goed gevoel opwekken voor bewegingen die in solidariteit worden uitgevoerd, toch zijn vreedzame protesten misschien niet succestvol als het gaat om diepgewortelde zaken in de samenleving.
Het politiek belang van solidariteit
In Europa vormt solidariteit één van de zes hoofdstukken van de grondrechten van de Europese Unie, die in december 2000 werden opgesteld, maar pas vanaf 2009 rechtsgeldig werden. Het omvat artikelen 27 tot en met 38, waarin verschillende zaken worden vermeld, meestal met betrekking tot arbeid. Ze zorgen voor eerlijke en rechtvaardige arbeidsomstandigheden, recht op ouderschapsverlof en verbod op kinderarbeid, maar ook andere zaken zoals sociale zekerheid, toegang tot gezondheidszorg, milieubescherming en consumentenbescherming. Artikel 28 vermeldt merkwaardig genoeg het "recht op collectieve onderhandeling en actie" dat werknemers en werkgevers het "recht verleent om te onderhandelen en collectieve overeenkomsten af te sluiten op de juiste niveaus en, in geval van belangenconflicten, collectieve actie te ondernemen om hun belangen te verdedigen, inclusief staking." Het is interessant dat zelfs als we het hebben over een handeling die zou kunnen ingaan tegen hogere machten en politieke systemen, dit nog steeds wordt beschouwd als een sociaal-politiek recht door machtige organisaties zoals de EU.
Dus, wat is solidariteit?
Boven ons hoofd hangt ook de onvermijdelijke vraag: wat telt echt als solidariteit? Vooral in tijden waarin het leven zo wordt gedomineerd door sociale media, kunnen zaken als performatief "activisme" gemakkelijk plaatsvinden waarbij we worden geconfronteerd met de onmiddellijke bevrediging van het gevoel alsof 'we iets gedaan hebben' En wat gebeurde er in de fysieke wereld na het bijwonen van een demonstratie? Hebben we genoeg gedaan?
Ik geloof dat dit het werk is dat elk van ons in zichzelf moet doen. We moeten dicht bij diegenen blijven die we steunen om te begrijpen of we echt voor verandering zorgen. Het lijkt erop dat solidariteit zonder een duidelijke doelstelling gemakkelijk kan leiden tot het overzien van de oorsprong en de onderliggende oorzaken van het probleem. Om er zeker van te zijn dat we het juiste doen voor een gemeenschap, moeten we ons daarom blijven focussen op het aanpakken van systemische problemen en onderliggende oorzaken, in plaats van alleen kortetermijnhulp te bieden.
En uiteindelijk zal solidariteit niet alleen voortkomen uit het hebben van een gemeenschappelijke vijand, maar uit de verbindingen die we met elkaar maken. AA slaagt erin om die verbindingen niet alleen intern te versterken, aangezien het wordt gerund door vrijwilligers die ervoor zorgen dat de beste ideeën van iedereen naar voren worden gebracht, maar ook extern, door de verbindingen te versterken via verhalen en het verspreiden van evenementen die in de stad plaatsvinden. AA is duidelijk: er is een alternatief voor de nieuwe kapitalistische manieren van Amsterdam die alleen in het voordeel van de rijken en blanken lijken te zijn, en we kunnen allemaal samen die nieuwe toekomst creëren.
Nederlandse vertaling gemaakt door Fairlingo